Günümüzdeki teknoloji gelişimine paralel olarak vergi uygulamalarında da dijital dönüşümler hızla ilerlemektedir. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 2010 yılı itibariyle uygulamaya koyduğu E-fatura uygulaması, 2020 yılı itibariyle e-arşiv fatura, e-serbest meslek makbuzu, e-irsaliye, e-müstahsil makbuzu, e-gider pusulası, e-bilet gibi uygulamalarla hızlıca çoğalmaktadır.
509 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile usul ve esasları belirlenmiş olan e-dönüşüm uygulamalarından biri olan e-serbest meslek makbuzunun elektronik ortamda düzenlemesi, ilgili tebliğ hükümlerine göre 01.07.2020 tarihinde zorunlu hale getirilmiştir.
Buna göre faaliyetine serbest meslek kazancı yönünden fiili olarak devam eden mükelleflerin, 1 Temmuz itibariyle kâğıt ortamında serbest meslek makbuzu düzenleme imkanı ortadan kalkmıştır.
Elektronik ortamda e-Serbest meslek makbuzu (E-SMM) düzenleme zorunluluğu getirilmesi, faaliyetlerine doktor, veteriner, diş hekimi olarak devam serbest meslek erbapları için birtakım özellikli durumları da beraberinde getirmiştir.
Diğer serbest meslek mensuplarından farklı olarak kullanmak zorunda oldukları POS cihazlarından çıkan belgenin serbest meslek makbuzu yerine geçmesinden dolayı ayrıca serbest meslek makbuzu düzenlemeyen hekimlerin, E-SMM uygulamasının zorunlu hale gelmesiyle birlikte mevcut durumlarının devam edip etmeyeceğine yönelik açıklığa kavuşturulması gereken hususlar doğmuştur.
Bu yazıda hekimlik faaliyeti icra eden (Doktor, Veteriner, Diş Hekimi) serbest meslek erbaplarının zorunlu hale gelen E-SMM uygulaması öncesi mevcut durumları, zorunluluk sonrası ortaya çıkan aşamadaki durumları incelenmiş, konu ile ilgili değerlendirmeler yapılmıştır.
Serbest Meslek Kazancı ve Düzenlenen Belge
Gelir Vergisi Kanunu, serbest meslek kazancını “sermayeden ziyade şahsi mesaiye ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.” şeklinde tanımlamıştır.
Serbest meslek erbaplarının düzenlemesi gereken yasal belge ile alakalı olarak da Vergi Usul Kanununun 236’ncı maddesinde “Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilâtı için iki nüsha serbest meslek makbuzu tanzim etmek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak mecburiyetindedir. “ şeklinde açıklama yaparak düzenlenmesi gereken belgeyi belirtmiştir.
Faturadaki gibi malın teslimi veya hizmetin ifasından itibaren 7 gün içerisinde düzenlemesi gereken belgeden ayrı olarak serbest meslek makbuzunun, tahsilâtın yapıldığı an düzenlenmesi gerektiği belirtilmektedir. Aynı gün düzenlenmesinin sebebi serbest meslek kazancının tahsil esası ilkesine dayanmasıdır.
Serbest Meslek Mükellefi Doktor, Veteriner, Diş Hekiminde POS Cihazı Uygulaması
Yukarıda ifade edildiği üzere serbest meslek kazancı elde eden mükelleflerin verdikleri hizmetlere karşılık müşterilerine serbest meslek makbuzu düzenlemeleri gerektiğinden bahsettik.
Serbest meslek faaliyeti icra eden hekimler de (doktor, veteriner, diş hekimi) anılan düzenleme kapsamında, verdikleri hizmet karşılığında serbest meslek makbuzu düzenlemeye mecburdurlar.
Ayrıca diğer serbest meslek erbaplarından ayrı olarak 01.09.2008 tarihinden itibaren banka ve kredi kartı yoluyla yapacakları tahsilâtlar için iş yerlerinde POS cihazı bulundurma ve kullanma mecburiyetleri de vardır. 379 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile POS cihazından çıkan ve şekil şartları ilgili tebliğde belirtilen belgelerin başlı başına serbest meslek makbuzu yerine geçen belge olarak kabul edileceği, POS cihazından alınan belgeye istinaden ayrıca serbest meslek makbuzu düzenlenmeyeceği hüküm altına alınmıştır.
Ancak yürürlüğe giren bu düzenleme uygulamada bazı tereddütleri ortaya çıkardığından, tereddütleri giderme adına 40 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Sirküleri ile idare açıklamalarda bulunmuştur.
Buna göre, özellikle diş hekimlerine ödenen bedellerin banka veya kredi kartı yoluyla ödenmesi halinde POS cihazı ile düzenlenecek belgenin yanı sıra ayrıca serbest meslek makbuzu düzenlenebileceği, düzenlenen serbest meslek makbuzunda yapılan hizmetin ayrıntılarının gösterilmesi uygun görülmüştür.
E-Serbest Meslek Makbuzu (E-SMM) Uygulaması
509 Seri No.lu VUK tebliği kapsamında yer alan e-dönüşüm uygulamalarından biri olan E-serbest meslek makbuzu uygulaması, 01.07.2020 tarihi itibariyle uygulanmaya başlanacaktır.
Vergi Usul Kanunu hükümlerine tabi kâğıt faturanın tüm hüküm ve sonuçlarına haiz olacak olan e-Serbest meslek makbuzu, elektronik ortamda düzenlenerek müşterinin talebi üzerine elektronik ortamda veya imzalı kağıt çıktısı alınmak üzere teslim edilebilecektir.
İlgili tebliğin “V.4.5. e-Serbest Meslek Makbuzu Uygulamasına Geçiş Süresi” başlığı altında her ne kadar 01.06.2020 tarihi itibariyle uygulamaya başlanacağı belirtilmiş olunsa da, “VIII. Diğer Hususlar” başlığında “Bu Tebliğe konu e-Belge uygulamalarına dâhil olan mükellefler, uygulamaya dâhil oldukları tarihin içinde bulunduğu ayın sonuna kadar, söz konusu belgeleri kağıt ortamda düzenleyebilirler” hükmünü getirmiştir. Dolayısıyla serbest meslek makbuzları zorunlu olarak 01.07.2020 tarihinden itibaren elektronik ortamda düzenlenmeye başlanacaktır.
Buna göre tüm serbest meslek erbapları gibi hekimler de 01.07.2020 tarihi itibariyle mükelleflerine verdikleri hizmetler neticesinde elde ettikleri gelirler için elektronik ortamda e-Serbest Meslek Makbuzu düzenlemek zorundadır.
E-Serbest Meslek Makbuzu Uygulaması İçerisinde Hekimlerin Durumu
Banka veya kredi kartı yoluyla tahsilâtlarını alan hekimlerin (Doktor, veteriner, diş hekimi) 379 Seri No.lu VUK Tebliği kapsamında POS cihazı bulundurmaları ve kullanmaları mecburidir. Bahse konu tebliğde POS cihazından çıkan belgenin serbest meslek makbuzu yerine geçtiği, dolayısıyla ayrıca serbest meslek makbuzu düzenlenmeyeceği belirtilmekte idi. 509 Seri No.lu VUK Tebliği’nin “V.5.4 e-Serbest Meslek Makbuzu Düzenlenmesi ve Teslimi” bölümünde ise “YN ÖKC’lerden e-Serbest Meslek Makbuzunda bulunan bilgileri de ihtiva eden e-Serbest Meslek Makbuzu Bilgi Fişinin, düzenleyen tarafından imzalanarak müşteriye verilmesi halinde söz konusu bilgi fişi nüshası da e-Serbest Meslek Makbuzunun kağıt çıktısı yerine geçer. Bu durum e-Serbest Meslek Makbuzunun, elektronik sertifika ile imzalanarak düzenlenmesi ve Kanun hükümlerine göre elektronik ortamda düzenleyicisi tarafından muhafaza edilmesi zorunluluğunu ortadan kaldırmaz.” hükmüne yer verilmiştir.
509 Seri No.lu VUK Tebliği’nde yapılan bu açıklama hekimlerin banka veya kredi kartı yoluyla tahsilât için kullandıkları POS cihazından aldıkları belgenin serbest meslek makbuzu yerine kullanılması hükmünü işlevsiz hale getirmektedir.
Çünkü 01.07.2020 tarihi itibariyle e-Serbest meslek makbuzu düzenlemek zorunda olan hekimlerin banka veya kredi kartı yoluyla yaptıkları tahsilât için kullandıkları POS cihazlarından aldıkları belge, serbest meslek makbuzu olarak kabul edilmesine rağmen e-Serbest meslek makbuzu olarak kabul edilmeyecektir.
Bu durum, artık hekimlerin POS özellikli yeni nesil Ödeme kaydedici cihaz almaları gerekiyor gibi bir yanılgıya sevk etmemelidir. Banka ve kredi kartı tahsilâtları için eski tip POS cihazı kullanan meslek mensupları, ellerindeki mevcut cihazları ile tahsilâtlarını yapmaya devam edebilecek, ancak POS cihazlarından çıkan belgeleri e-serbest meslek makbuzu olarak kullanamayacaklardır. Müşterilerine, tahsilâta bağlı olarak anında sistem üzerinden e-serbest meslek makbuzu düzenlemek ve müşterinin talebine göre elektronik ortamda veya ıslak imzalı çıktı şeklinde teslimde bulunmaları gerekecektir.
Hekimlerin POS özelliğine sahip yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanmaları halinde ise 509 Seri No.lu Tebliğ’in “V.5.4. e-Serbest Meslek Makbuzu Düzenlenmesi ve Teslimi” bölümündeki açıklamalara göre hareket edilecek, banka ve kredi kartı tahsilatları için kullanılan POS özellikli yeni nesil ÖKC’den alınan belge e-Serbest meslek makbuzu yerine geçecektir.
Bu sayede hizmeti veren mükellef, e-serbest meslek makbuzunu müşterisine ibraz ve teslim etmiş sayılacaktır. Ancak tebliğ hükümlerine göre müşteriye yapılan belge teslimi, e-Serbest meslek makbuzunun elektronik ortamda düzenlendiği anlamına gelmeyecektir. Mükellef yine tahsilâtın yapıldığı gün itibariyle elektronik ortamda e-Serbest meslek makbuzunu düzenlemek zorundadır.
Özetle; Mükellefin eski tip POS cihazı vasıtasıyla yaptığı tahsilâtlar için aynı anda elektronik ortamda e-Serbest meslek makbuzu düzenleme zorunluluğu bulunurken, POS özelliğine sahip yeni nesil ÖKC kullanması durumunda, ÖKC’den çıkan belgeyi müşteriye teslimi ile birlikte ayrıca tahsilât anında elektronik serbest meslek makbuzu düzenleme zorunluluğu kalmayacaktır. Ancak bu durum elektronik ortamda e-Serbest meslek makbuzu düzenleme görevini yerine getirdiği anlamına gelmeyecek, mutlaka en geç aynı gün içinde e-serbest meslek makbuzunu sistem üzerinden düzenlemek durumunda olacaktır.
Sonuç
E-serbest meslek makbuzu düzenlemesi 01.07.2020 tarihi itibariyle uygulamaya girecektir. Bu düzenlemenin yürürlüğe girmesi, hekim olarak serbest meslek faaliyeti yürüten doktor, veteriner ve diş hekimlerinin 379 Seri No.lu VUK tebliği kapsamında işyerlerindePOS cihazı bulundurma ve kullanma zorunluluğunu kaldırmamaktadır. Bu zorunluluğa uyulmadığı takdirde ilgili tebliğin ceza hükümlerini düzenleyen bölümüne göre, VUK mükerrer 355. madde kapsamında özel usulsüzlük cezası uygulanacaktır.
Eski tip POS cihazı kullanmak suretiyle faaliyetlerine devam edecek olan hekimlerin, POS cihazlarından yaptıkları tahsilât neticesinde elde ettikleri belge e-serbest meslek makbuzu olarak kabul edilmeyecektir. Bu mükellefler, tahsilâta bağlı olarak aynı anda müşterilerine e-serbest meslek makbuzu düzenlemek zorunda olacaklardır.
POS özelliğine sahip yeni nesil ÖKC kullanan hekimlerin, faaliyetlerine bağlı olarak POS özellikli ÖKC’lerden elde ettikleri belge ise e-serbest meslek makbuzu çıktısı olarak sayılacaktır. E-serbest meslek makbuzunun bu şekilde müşteriye teslimi elektronik ortamda e-serbest meslek makbuzunun düzenlenmesi gerekliliğini ortadan kaldırmayacaktır. Mükellef sistem üzerinden e-serbest meslek makbuzunu düzenleyip sistemde muhafaza etmek mecburiyetindedir.
– 40 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Sirküleri
– 279 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği
– 509 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği